MƯỚP SÁT HƯỜNG

Cerbera manghas L., 1753

Odollamia manghas (L.) Raf., 1838

Tanghinia manghas (L.) G.Don, 1837

Họ: Trúc đào Apocynaceae

Bộ: Long đởm Gentianales

Đặc điểm nhận dạng:

Cây gỗ cao 5 - 10 m, cũng có thể cao tới 20 m, đường kính 6 - 25 m. Vỏ màu mâu xám, cành nhỏ màu lục, có lỗ bì không rõ ràng. Rất nhiều nhựa mủ trắng. Lá đơn mọc cách, dày hình thuôn hoặc mác dạng trứng, đầu có mũi nhọn, gốc hình nêm, dài 6 - 37 cm, rộng 2,3 - 7, 8 cm. Không có lông, cuống dài 2,5 - 5 cm. Hoa màu trắng có mùi thơm, Cụm hoa xim nhiều nhánh ở đầu cánh. Đài 5, ống hình chuông rất ngắn. Cánh hoa 5, phần gần nhị, nghụy có màu hường, mặt trong ống có lông. Nhị đực 5, lá noãn 2, vòi dài, mảnh đầu nhụy chia 2 quả hạch hình cầu hay hình trứng, dài 5 - 7 cm, đường kính 4 - 5,6 cm.

Sinh học, sinh thái:

Cây thường mọc ở ven biển cho đến độ cao 800m trong các khu rừng ven biển, là một loài khá tốt bảo vệ bờ biển. Hoa nhiều, đẹp, có mùi thơm, có thể trồng làm cảnh trong công viên, ven đường, ven hồ.

Phân bố:

Việt Nam: Vườn quốc gia Núi Chúa, Ninh Thuận, Bình Thuận, và các khu vực đảo, bán đảo ven biển Khánh Hòa

Nước ngoài: Bangladesh, Quần đảo Bismarck, Borneo, Campuchia, Đảo Caroline, Trung Quốc, Ấn Độ, Jawa, Lào, Đảo Sunda, Madagascar, Malaya, Maluku, Marquesas, Mauritius, Myanmar, Nansei-shoto, Nauru, New Caledonia, New Guinea, Đảo Nicobar, Philippines, Đảo Pitcairn, Queensland, Samoa, Đảo Santa Cruz, Seychelles, Sri Lanka, Sulawesi, Sumatera, Đài Loan, Tanzania, Thái Lan

Công dụng:

Gỗ không tốt, dùng làm củi và trong các công dụng địa phương. Giống như loài Cerbera odollam nhựa mủ có tính độc và trong hạt có chứa các chất cerberin, cerberosid, neriifolin, thevetin rất độc đối với tim, có khả năng gây tử vong. Loại trái độc này có thể gây chết người từ 3 - 6 giờ sau khi ăn phải. Nhựa mủ của cây có tác dụng tẩy mạnh. Ăn phải hạt mướp sát có triệu chứng ngộ độc tương tự như ngộ độc lá trúc đào. Các triệu chứng xuất hiện sau khi ăn 10 - 15 phút, gồm: buồn nôn, đau bụng, nôn ói dữ dội, tiêu chảy sau đó mệt lả. Các triệu chứng thần kinh gồm: nhức đầu, lơ mơ, lú lẫn. Hệ tim mạch thường bị ảnh hưởng nhiều nhất gây rối loạn nhịp tim nghiêm trọng, nhịp tim chậm lại, không đều, trụy tim mạch, tụt huyết áp gây tử vong nhanh nếu không xử trí kịp thời. Quả có thể dùng duốc cá.

Tài liệu dẫn: Cây gỗ kinh tế - Trần Hợp, Nguyễn Bội Quỳnh - trang 51.