BÁCH HỢP

Lilium brownii var. viridulum Baker, 1885.

Lilium brownii var. colchesteri Wils. ex Stapf, 1921.

Họ: Hành Liliaceae

Bộ: Hành Liliales

Đặc điểm nhận dạng:

Cây thảo, sống nhiều năm, cao 0,6 - 1,5 m hoặc hơn. Thân hành to, gần hình cầu, đường kính 4 - 6m; gồm nhiều hành con (vảy), màu trắng ngà hoặc có màu hồng tía. Lá mọc so le, hình mác thuôn nhọn cả 2 đầu; cuống lá rất ngắn, dạng bẹ, mép nguyên, cỡ 4 - 10 x 1,5 - 2 cm. Hoa mọc ở ngọn, gồm 2 - 5 cái, màu trắng, hình loa kèn to, dài 7 - 10 cm. Cánh hoa 6. Nhị 6, chỉ nhị dài thò ra ngoài; bao phấn màu vàng. Vòi nhuỵ có đầu tròn, dài hơn nhị. Hoa mới nở có mùi thơm. Quả nang hình trụ, có múi nông; dài 2 - 3 cm, đường kính 1,5 - 1,7cm. Khi già tự mở thành 3 hoặc 6 mảnh. Hạt mỏng, màu nâu nhạt.

Sinh học, sinh thái:

Mùa hoa tháng 7, quả tháng 7 - 11. Nhân giống tự nhiên bởi hạt. Tuy nhiên, do hạt nhẹ, dễ bị vướng lại trên cỏ, chỉ có những hạt tiếp xúc được với đất mới nảy mầm. Bách hợp tàn lụi vào mùa đông, đến đầu mùa xuân từ thân hành dưới mặt đất sẽ mọc lên chồi thân mới. Cây ưa ẩm, ưa sáng và có thể hơi chịu bóng; thường mọc ở tà ly núi, hốc đá hoặc lẫn với các loại cỏ khác gần đỉnh núi, ở độ cao thường từ 1300 - 2200 m (đèo Hoàng Liên Sơn).

Phân bố:

Trong nước: Lai Châu (Phong Thổ, Sìn Hồ), Lào Cai (Sapa, Bát Xát, Than Uyên), Yên Bái (Mù Cang Chải), Hà Giang (Đồng Văn, Quản Bạ, Yên Minh), Lạng Sơn (Đồng Đăng), Kontum (Ngọc Linh).

Nước ngoài: Trung Quốc.

Giá trị:

Thân hành dùng làm thuốc ho, bổ phổi, chữa viêm phế quản và đại tiện ra máu. Bách hợp còn là cây cảnh quý, dáng đẹp, hoa to và có mùi thơm.

Tình trạng:

Đang được khai thác nhiều để làm thuốc hoặc bán qua biên giới. Nơi sống bị tàn phá do nạn phá rừng làm nương rẫy, hiện đ• trở nên hiếm rõ rệt. Gần đây đ• có người thu thập về bán tại Hà Nội như là một cây cảnh, hoặc bán hoa bó (ở Sapa).

Phân hạng: EN A1a,c,d

Biện pháp bảo vệ:

Loài có trong Danh mục Thực vật rừng, Động vật rừng nguy cấp, quý hiếm (nhóm 2) của Nghị định số 32/2006/NĐ - CP ngày 30/3/2006 của Chính phủ để hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thơơơươơng mại. Bảo vệ nguyên vẹn 3 điểm có cây mọc tập trung ở vùng Sapa: vách đá đỉnh núi Hàm Rồng; đỉnh đèo Hoàng Liên Sơn và núi đá ở Ô Quí Hồ. Thu thập về trồng tại các vườn ở khu vực Sapa. Nghiên cứu phát triển trồng làm thuốc.

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam 2007 - phần thực vật - trang 403.