KINH GIỚI SẦN

Elsholtzia rugulosa Hemsl., 1890

Elsholtzia labordei Vaniot, 1904

Elsholtzia mairei Lévl., 1915

Aphanochilus rugulosus (Hemsl.) Kudo, 1929

Họ : Hoa môi Lamiaceae

Bộ : Hoa môi Lamiales

Đặc điểm nhận dạng:

Cỏ mọc đứng, cao 40 - 130 cm. Thân vuông, có lông tơ ngắn, dày, màu trắng. Lá hình bầu dục, hình trứng, hình thoi, cỡ 2,5 - 8 x 1,5 - 3,5 cm, chóp lá nhọn, gốc tròn hay hình nêm, mép xẻ răng cưa, mặt dưới có lông cứng và có các nếp nhăn (sần) hình mạng, gân bên 5 - 6 đôi, cuống lá dài 5 - 25 mm. Cụm hoa dạng chùm ở đỉnh cành, cỡ 7 - 12 x 1 - 1,2 cm, thường dãn cách ở phía dưới. Lá bắc hình mũi mác nhọn, dài 2 - 3 mm, có lông. Hoa có cuống ngắn 1 - 2 mm, không rủ xuống phía dưới sau khi nở. Đài hình chuông, dài 1,5 - 2 mm, có lông màu trắng xám ở phía ngoài, 5 thuỳ hình tam giác gần bằng nhau, đài quả đồng trưởng dài 4 - 5 mm. Tràng màu trắng điểm tím, dài 4 - 5 mm, có lông ở phía ngoài, 2 môi: môi trên 2 thuỳ xẻ nông; môi dưới 3 thuỳ với thuỳ giữa lớn. Nhị 4, hơi thò ra khỏi tràng; chỉ nhị có lông, bao phấn 2 ô, dãng ra. Bầu nhẵn; vòi nhuỵ xẻ 2 thuỳ ở đỉnh. Quả hình trứng, dài cỡ 0,8 - 1 mm, màu nâu, nhẵn.

Sinh học, sinh thái:

Mùa hoa tháng 9 - 10, quả chín tháng 11 - 12. Cây tái sinh bằng hạt. Gặp ở nơi sáng và ẩm, trên các sườn núi, sườn đồi, ven đường, ở độ cao từ 800 m trở lên.

Phân bố:

Trong nước: Hà Giang (Đồng Văn, Phó Bảng).

Nước ngoài: Trung Quốc.

Giá trị:

Cây có chứa tinh dầu và được dùng làm thuốc chữa đau bụng, viêm dạ dày, cầm máu. Hoa là nguồn nuôi ong mật.

Tình trạng:

Loài hiếm, chỉ mới phát hiện ở Hà Giang (Đồng Văn). Lại thường xuyên bị tác động của môi trường, của con người, nên khu phân bố bị thu hẹp, nơi cư trú bị xâm hại.

Phân hạng: EN B1+2a.

Biện pháp bảo vệ:

Khi khai thác nên chừa lại một số cây, không nên khai thác kiệt, để cây có thể tự tái sinh. Có thể thu gom hạt giống để trồng.

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam 2007 - phần thực vật - trang 243.