CÀ DIỆN

Karomia fragrans Dop, 1933

Họ: Cỏ roi ngựa Verbenaceae

Bộ: Hoa môi Lamiales

Đặc điểm nhận dạng:

Cây gỗ, cao 12 - 13 m, đường kính thân tới 40 - 50 cm. Cành non tròn, có lông tơ rải rác, sau nhẵn; vỏ cây thường có màu đen và có bì khổng. Lá đơn mọc đối, hình trái xoan, cỡ 8 - 13 x 4 - 6,5 cm; chóp lá nhọn; gốc lá tròn hay tù; mép lá nguyên; mặt trên nhẵn, có màu nâu khi khô; mặt dưới gần như nhẵn; gân bên 5 - 6 đôi cong hướng lên phía trên, gân mạng rõ ở mặt dưới; cuống lá dài 8 - 15 mm, có rãnh ở phía trên. Cụm hoa hình chuỳ ở đỉnh cành hay nách lá phía đỉnh cành, dài và rộng 10 - 15 cm, có lông. Đài hình nón ngược, có lông rải rác ở phía ngoài, 5 gân dọc ống rõ, 5 thuỳ rất ngắn hay gần như nguyên. Tràng màu xanh lam, dài 10 - 12 mm, ống tràng hình trụ, ngắn, dài 3 - 4 mm, có lông ở phía ngoài, nhẵn ở bên trong, 5 thuỳ tạo thành 2 môi: 4 thuỳ phía trên đứng, thuôn, đỉnh tròn, dài 6 mm; 1 thuỳ phía dưới cong lõm hình thuyền, cỡ 10 x 6 mm. Nhị 4, dài gần bằng nhau, thò dài khỏi tràng; chỉ nhị dính trên ống tràng; bao phấn 2 ô, dãng ra, ô phấn mở theo chiều dọc. Bầu hình con quay, có lông và có tuyến; vòi dài hơn nhị, đỉnh xẻ 2 thuỳ. Quả nang thuôn, cỡ 4 x 3 mm, có lông và có tuyến. Hạt được tách ra ở giữa quả, đài quả đồng trưởng, gần như nguyên, đường kính tới 3 cm.

Sinh học, sinh thái:

Gặp rải rác trong rừng thường xanh ven biển hoặc rừng khô hạn ven biển ở độ cao 400 đến 800m. Cây ưa sáng, ưa đất tốt, có khả năng chịu hạn tốt. Tái sinh chồi mạnh, tái sinh hạt kém. Mùa ra hoa tháng 7 - 8.

Phân bố:

Trong nước: Mới thấy ở Ninh Thuận (Phan Rang, Cà Ná, Vườn quốc gia Núi Chúa).

Thế giới: Chưa biết

Giá trị:

Loài đặc hữu của Việt Nam. Cây cho gỗ tốt được dùng trong xây dựng và đóng các đồ dùng gia đình.

Tình trạng:

Khu phân bố rất hẹp, chỉ gặp ở một điểm. Lại thường xuyên bị đe doạ bởi khai thác, chặt phá rừng nên Cà diện trở nên rất hiếm.

Phân hạng: CR B1+2e.

Biện pháp bảo vệ:

Khoanh khu rừng còn sót lại của Cà Ná để bảo vệ. Tìm kiếm nguồn hạt giống để trồng, giữ lấy nguồn gen quý hiếm.

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam  2007 - phần thực vật - trang 360.