THIÊN TUẾ CHÌM

Cycas simplicipinna (Smitinand) K. D. Hill, 1995

Cycas immersa Craib, 1961

Cycas micholitzii var. simplicipinna Smitinand, 1971

Cycas tonkinensis Laubenfels & Adema, 1998

Họ: Tuế Cycadaceae

Bộ: Tuế Cycadales

Đặc điểm nhận dạng:

Thân hoá gỗ nằm chìm trong đất, đường kính 8 - 14 cm, phần thân nhô trên mặt đất mang 2 - 5 lá trong một vòng. Lá vảy (cataphylls) hình tam giác hẹp, có lông mềm, dài 40 - 50 mm. Lá xanh sẫm, bóng, dài 90 - 250 cm, phẳng, mang 35 - 90 lá chét giả (pinnae); đính trên trục lá (rachis) đối nhau tạo thành 160 - 180°, có lông nhung màu vàng cam; đỉnh trục lá có một đôi lá chét giả. Cuống lá dài 35 - 140 cm (chiếm 40 - 60% chiều dài của lá), nhẵn, có gai chiếm 60 - 100% chiều dài của cuống; đôi lá chét giả ở gốc dài 12 - 30 cm, không tiêu giảm thành gai; các lá chét ở phần giữa trục lá màu xanh sáng, dài 20 - 60 cm, rộng 1,4 - 2,0 cm, đính với trục lá với góc 50 - 65°, men theo trục 5 - 10 mm, gốc chỉ rộng 2.5 - 4 mm (chiếm 15 - 30% của chiều rộng tối đa của lá), các lá chét cách nhau 20 - 40 mm; tiết diện phẳng; mép thẳng hoặc uốn lượn sóng; mũi nhọn ở đỉnh mềm; gân chính lồi ở mặt trên, phẳng ở mặt dưới.

Nón đực hình suốt chỉ, màu vàng kem, dài 15 - 21 cm, đường kính 2.2 - 4 cm; vảy nhị xốp, không dày ở lưng, dài 12 - 14 mm, rộng 7.5 - 10 mm, phần hữu thụ (mang túi phấn) ở dưới dài 8 - 10 mm, phần bất thụ (không mang túi phấn) ở trên, dài 3 - 6 mm, vươn cao và gần như không có mũi nhọn. Vảy nón cái dài 7 - 12 cm, có lông nhung màu nâu, mang 2 noãn nhẵn; phiến vảy hình bầu dục, dài 45 - 55 mm, rộng 18 - 35 mm, mép xẻ sâu tạo thành 10 - 14 thuỳ nhọn bên, xốp mềm, dài 15 - 25 mm, rộng 1.5 - 2 mm, thuỳ nhọn đỉnh giống thuỳ nhọn bên. Hạt hình trứng, dài 25 - 27 mm, rộng 18 - 21 mm; vỏ hạt màu vàng, nhẵn, không có sơ.

Sinh học, sinh thái:

Tái sinh từ hạt bình thường. Cây trung sinh và ưa bóng, mọc rải rác dưới tán rừng thường xanh hay trảng cây bụi rậm thường xanh và rừng Tre thứ sinh phục hồi sau nương rẫy trên đồi núi ở vùng đất thấp, trên đất sét nặng là sản phẩm phong hoá của đá phiến sét, ở độ cao khoảng 600m.

Phân bố:

Trong nước: Quảng Trị ( Khe Sanh, Lao Bảo)

Thế giới: Bắc Mianma, Bắc Thái Lan và Bắc Lào,

Giá trị:

Trồng làm cảnh ở các công viên, đường phố hay trong các dinh thự tạo cảnh quan rất đẹp.

Tình trạng:

Loài phân bố rộng trên thế giới, từ Việt Nam qua Lào, Thái Lan tới Mianma.Ở Việt Nam không có nhiều cá thể trong quần xã. Mặc dù môi trường sống bị xâm hại, song trên dải phân bố dài loài gặp trong một số khu bảo tồn thiên nhiên, vì vậy loài không được xem là bị đe doạ trên phạm vi toàn cầu (LR, cd). ở Việt Nam, loài có khu cư trú hẹp và có nguy cơ bị đe doạ tuyệt chủng do môi trường sống bị phá huỷ.

Phân hạng: EN A1a,c,d, B2b,e + 3b,d

Biện pháp bảo vệ:

Loài đã được đưa vào Danh mục thực vật rừng, Động vật rừng nguy cấp, quý hiếm (nhóm 2) của Nghị định số 32/2006/NĐ - CP ngày 30/3/2006 của Chính phủ để hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại. Cần bảo vệ tại khu phân bố đã phát hiện. Tăng cường bảo tồn ngoại vi (Ex situ) bằng cách trồng để giữ nguồn gen tại các vùng có điều kiện sinh thái thích hợp.

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam 2010 - phần thực vật - trang 224.