CHÂU THỤ
CHÂU THỤ
Gaultheria fragrantissima
Wall. 1820
Brossaea
fragrantissima
(Wall.) Kuntze, 1891
Họ: Đỗ quyên Ericaceae
Bộ:
Đỗ quyên Ericales
Đặc
điểm nhận dạng:
Cây
bụi nhỏ, cao 0,5 - 1,5 m; phân cành nhiều, vỏ màu đỏ tía, nhẵn. Lá mọc so le,
cuống rất ngắn; phiến lá hình bầu dục thuôn, đầu vuốt nhọn, dày, mặt trên lá
láng bóng, mép lá khía răng cưa, 4 - 6 x 1,5 - 2,5 cm; 4 - 5 đôi gân phụ. Cụm
hoa dạng chùm, mọc ở kẽ lá gồm 5 - 10 hoa.
Hoa hình lục lạc, màu vàng xanh, dài 4 - 5 mm; Đài nhỏ. Nhị 10; bao phấn
2, có 2 sừng. Bầu nhỏ, có lông trắng. Quả mọng, hình cầu nhỏ, đường kính 4 mm;
khi chín màu tím đen, ăn được. Hạt nhiều,
rất nhỏ. Toàn cây có tinh dầu thơm Salicelat metyl.
Sinh học, sinh thái:
Mùa
hoa tháng 8 - 10, quả tháng 10 - 12 (hoặc đến tháng 1 năm sau). Nhân
giống tự nhiên chủ yếu từ hạt, tái sinh khoẻ sau khi bị chặt. Cây ưa sáng, ưa
khí hậu mát ở vùng núi cao, thường mọc rải rác hay tập trung thành đám trên các
đồi cây bụi thấp, xen lẫn với tế guột; đất bị rửa trôi nhiều, hơi chua, ở độ cao
từ 1.500 - 1.700 m.
Phân bố:
Trong nước: Lai Châu (Sìn Hồ: thị trấn Sìn Hồ, Hồng Thu), Lào Cai (Sapa: Ô Quí
Hồ, Tả Giàng Phình), Hà Giang (Đồng Văn: Phó Bảng, Phố Là, Sủng Là, Mèo Vạc: Mèo
Vạc), Vĩnh Phúc, Quảng Nam (Trà My: Trà Linh), Kontum.
Nước ngoài: Trung Quốc, Ấn Độ, Jawa, Đảo Sunda, Malaya, Myanmar, Nepal, Sri
Lanka, Sumatera, Tây Tạng.
Giá
trị:
Cành và lá chứa nhiều tinh dầu có Salicelat metyl, có tác dụng làm nóng, sát
khuẩn nên thường được dùng làm thuốc xoa bóp (cất tinh dầu làm dưới dạng dầu
xoa) chống đau nhức xương khớp, giảm đau...
Tình trạng:
Mới
chỉ thấy phân bố ở một vài điểm thuộc vùng núi cao, giáp biên giới phía bắc và ở
núi Ngọc Linh (Trà Linh). Tổng diện tích nơi sống ước tính không quá 200 km2.
Đã từng được chính thức khai thác để làm thuốc (ở Sìn Hồ) và thường xuyên thu
hái sử dụng theo kinh nghiệm dân gian. Bị tàn phá để mở mang vùng canh tác; phân
bố bị thu hẹp (Sìn Hồ - Lai Châu).
Phân hạng: VU
B1+2b,c
Biện pháp bảo vệ:
Bảo
vệ nguyên vẹn vùng đồi mới được trồng Sa mộc, ở dưới có nhiều cây châu thụ mọc
tương đối tập trung tại Phó Bảng (Hà Giang). Chú ý không chặt phá khi tu bổ
rừng. Bước đầu đã thu thập về trồng với mục đích bảo tồn ngoại vi (Ex situ) tại
trại thuốc Sapa (Viện Dược liệu) và vườn của Trung tâm Khoa học - Kỹ
thuật giống cây trồng Phó Bảng (Hà Giang). Cây sinh trưởng, phát triển tốt.
Tài liệu dẫn:
Sách
đỏ Việt Nam 2007 - phần thực vật - trang 185.
