CHÙA DÙ

Elsholtzia penduliflora W. W. Smith, 1918.

Aphanochilus penduliflorus (W. W. Smith) Kudo, 1929.

Họ : Hoa môi Lamiaceae

Bộ : Hoa môi Lamiales

Đặc điểm nhận dạng:

Cỏ mọc đứng, cao 1 - 2 m. Thân vuông, có lông tơ ngắn và điểm tuyến ở phần non. Lá hình trứng - mũi mác, cỡ 5 - 15 x 1,5 - 4 cm, chóp lá nhọn, gốc tròn hay hình tim, mép lá xẻ răng cưa, mặt trên nhẵn, mặt dưới có lông trên các gân và có điểm tuyến tròn; gân bên 5 - 7 đôi; cuống lá dài 5 - 12 mm. Cụm hoa dạng chùm ở đỉnh cành, dài 5 - 15 cm, sau khi hoa nở thường rủ xuống phía dưới thành hình dù. Lá bắc hình đường dài hơn cuống hoa. Hoa có cuống ngắn 2 - 3 mm. Đài hình chuông, dài 2,5 - 3 mm, có 10 gân dọc rõ, 5 thuỳ nhọn, gần bằng nhau, đài quả đồng trưởng cỡ 5 - 6 x 2 - 2,5 mm. Tràng màu trắng, dài 6 - 7 mm, nhẵn, 2 môi: môi trên 2 thuỳ xẻ nông; môi dưới 3 thuỳ với thuỳ giữa lớn và có đỉnh tròn. Nhị 4, hơi thò ra khỏi tràng; chỉ nhị nhẵn, 2 nhị phía dưới dài hơn 2 nhị phía trên; bao phấn 2 ô dãng ra. Bầu nhẵn; vòi nhuỵ xẻ 2 thuỳ ở đỉnh. Quả hình trứng, dài 1 - 1,2 mm, màu đen nhánh, nhẵn.

Sinh học và sinh thái:

Mùa hoa từ tháng 9 - 10, quả chín tháng 11 - 12. Tái sinh bằng hạt. Cây ưa sáng và ẩm, gặp ở độ cao từ 1000 - 1600 m.

Phân bố:

Trong nước: Lai Châu (Sìn Hồ), Lào Cai (Sapa, Bát Xát), Hà Giang (Đồng Văn, Quản Bạ), Nghệ An (Kỳ Sơn).

Thế giới: Trung Quốc.

Giá trị:

Cây có tinh dầu, hạt có dầu béo. Cây làm thuốc chữa cảm sốt, viêm họng, viêm phổi, viêm tuyến sữa. Hạt rang ăn được.

Tình trạng:

Loài hiếm, khu phân bố bị chia cắt và suy giảm. Nơi cư trú bị xâm hại do tác động của môi trường và con người.

Phân hạng: VU B1+2b, c.

Biện pháp bảo vệ: \

Loài đã được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam (1996) với cấp đánh giá "hiếm" (Bậc R). Đã nằm trong khu bảo vệ của Vườn quốc gia Hoàng Liên. Cần thu hạt giống và đưa vào trồng tạo nguồn nguyên liệu.

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam năm 2007 - phần thực vật – trang 242.