MẶC NƯA

Diospyros mollis Griff., 1844

Họ: Thị Ebenaceae

Bộ: Thị Ebenales

Đặc điểm nhận dạng:

Cây gỗ trung bình, đường kính 30 - 40 cm. Cành non trắng hay xám. Lá mọc xen, hình ngọn giáo hoặc hình bầu dục, cỡ 5 - 8,5 x 3 - 3,5 cm, không lông, khi khô màu đen; chóp lá nhọn, gốc lá hình nêm; cuống lá có lông. Hoa đơn tính, màu vàng nhạt, mẫu 4; hoa đực hình xim gồm 2 - 3 hoa nhỏ, mọc ở nách lá; nụ hoa dài 1 cm. Lá đài hình tam giác. Tràng hình lục lạc. Nhị 16 - 24. Hoa cái mọc đơn độc, to hơn hoa đực, đường kính 10 - 15 mm; cuống hoa 5 mm. Bầu 8 ô. Quả mọng, màu xanh, nhẵn, hình cầu, đường kính khoảng 1 - 2 cm, mang đài tồn tại, thùy đài cụp xuống, khi chín màu đen. Hạt 1 - 8.

Sinh học, sinh thái:

Cây ưa sáng, chịu được nhiều kiểu đất, kể cả đất cằn, bạc màu sau nương rẫy, có khả năng chịu hạn tốt. Mùa hoa tháng 1, quả tháng 9 - 4 (năm sau).

Phân bố:

Trong nước: Ninh Thuận ( Phan Rang ), An Giang (Châu Đốc). Còn được trồng để lấy gỗ và quả.

Nước ngoài: Mianma, Thái Lan, Lào, Campuchia.

Giá trị:

Gỗ màu đen bóng đẹp, càng dùng lâu càng lên nước, thuộc dạng quí hiếm rất được ưa chuộng trong nghề mộc cao cấp, đồ mỹ nghệ. Lá và quả chứa chất poliquinon, dùng để nhuộm màu đen hàng dệt tơ lụa quí, và nhuộm được cả hàng nylon; màu đẹp và bền; quả và hạt tại Campuchia và Việt Nam còn được dùng trong y học cổ truyền trị giun móc, sán dây nhờ hoạt chất diospyron. Mỗi cây Mặc nưa lớn có thể cho 100 - 500 kg quả mỗi năm.

Tình trạng:

Như các loai gỗ quí khác, loài thực vật thuộc họ Thị Ebenaceae đang bị chặt hạ quá mức. Vì vậy loài này có thể lâm vào tình trạng bị đe dọa tuyệt chủng khi hết nguồn cây mẹ gieo giống. Việc phá rừng cũng ảnh hưởng không nhỏ đến môi trường sống của nó.

Phân hạng: EN A1c,d, B1+2a.

Biện pháp bảo vệ:

Đề nghị khoanh nuôi một diện tích cần thiết nơi loài này phân bố với mật độ lớn, hoặc có thể đem trồng dặm vào một Khu bảo tồn thiên nhiên nào đó để giữ nguồn gen.

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam 2007 - phần thực vật - trang 179.