BÌNH LINH NGHỆ

Vitex ajugaeflora Dop, 1928.

Họ: Cỏ roi ngựa Verbenaceae

Bộ: Hoa môi Lamiales

Đặc điểm nhận dạng:

Cây gỗ lớn, cao 20 - 30 m. Cành non gần như vuông, có lông mịn màu trắng nhạt, sau nhẵn; vỏ màu hồng nhạt, có rãnh dọc phía dưới nơi đính cuống lá. Lá mọc đối, kép chân vịt, thường (3 -) 5 lá chét; cuống chung dài 4 - 6 cm, rộng và dẹt ở 2 đầu. Lá chét hình ngọn giáo, cỡ 7 - 15 x 2 - 4 cm, những lá bên có kích thước nhỏ hơn; chóp lá nhọn dài; gốc nhọn hay thuôn; mép nguyên; 2 mặt nhẵn nhưng có tuyến; gân bên 12 - 15 đôi; cuống lá chét dài 3 - 10 mm. Cụm hoa hình chuỳ ở đỉnh cành, dài và 3 hoa, hoa ở giữa gần như không cuống, 2 hoa bên có cuống dài 2 - 5 mm; 2 lá bắc hai bên nhọn, nhỏ, tồn tại. Đài hình chuông, dài 1,5 mm, có lông và có tuyến ở phía ngoài, 5 thuỳ nhỏ, nhọn.

Tràng màu vàng nhạt, có lông và có tuyến màu vàng ở phía ngoài, ống tràng hình phễu, dài 3 mm, gần như nhẵn ở phía ngoài, có lông dài, màu vàng ở họng, 2 môi: môi trên 2 thuỳ dìa 0,5 - 0,6 mm, nhẵn ở mặt trong; môi dưới có u phình to ở phía dưới, màu tím, 3 thuỳ: thuỳ giữa lớn, có lông dài bên trong, dài 3 mm, 2 thuỳ bên tròn, dài 1,5 mm. Nhị 4 hơi thò, đính ở giữa ống tràng; chỉ nhị có lông ở phía dưới; bao phấn 2 ô màu hồng. Bầu nhẵn, có tuyến ở đỉnh; vòi dài bằng nhị, đỉnh xẻ hai thuỳ. Quả hạch, hình trứng, rộng 3 - 4 mm, khi chín có màu đen, mang đài hình đấu tồn tại.

Sinh học và sinh thái:

Mùa ra hoa tháng 6 - 8. Tái sinh bằng hạt. Cây gặp trong rừng ẩm, ở độ cao tới 800 m.

Phân bố:

Trong nước: Đắk Lắk (Krông Pắk), Lâm Đồng, Khánh Hoà, Đồng Nai (Biên Hòa), Bà Rịa - Vũng Tàu (núi Dinh).

Thế giới: Chưa biết.

Giá trị:

Có giá trị bảo tồn, gỗ cứng, không bị mối mọt được dùng trong xây dựng.

Tình trạng:

Loài có khu phân bố bị chia cắt. Số lượng cá thể trưởng thành suy giảm nhanh do tác động khai thác của con người.

Phân hạng: VU B1+2e.

Biện pháp bảo vệ:

Loài đã được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam (1996) với cấp đánh giá "sẽ nguy cấp" (Bậc V). Nên khoanh khu bảo tồn như ở Đắk Lắk, Lâm Đồng thì loài này tạm thời an toàn. Nên thu hạt giống đưa vào trồng rừng, vì Bình linh nghệ là một loài cho gỗ.