|
KEYS HELP
Việc định loại các taxon thường được tiến hành nhờ các khóa định loại. Kiểu khóa cố điển - khóa lưỡng phân kiểu bậc thang (zích zắc, răng cưa, kiểu Anh) hoặc kiểu có dấu ngoặc (kiểu chuyển tiếp, kiểu Holland tuy rất phổ biến và quen thuộc đối với các nhà thực vật học. Song kiểu khóa đó có khá nhiều nhược điểm. 'Để định loại một mẫu vật nào đó, thông thường chúng ta phải tra của từ đầu bảng khóa; nếu bảng khóa bắt đầu bằng những đặc điểm không có trên mẫu vật, thì thật là phiền, vi mọi bước tiếp theo sau đó luôn luôn sẽ là giả định và kết quà định loại sẽ bị coi là chưa chắc chắn. Ví dụ minh họa điên hình cho nhận xét này là khóa tra các chi thuộc họ Cà phê (Rubiaceae) trong Thực vật chí đại cương Đông Dương, với bảng khóa xác định các nhóm ở đoạn B (Noãn 1 trong mỗi ô bầu) được bắt đầu bằng mục "Rễ mầm thượng" (tesa) và "Rễ mầm hạ" (antitesa). Nhược điểm thứ 2 của khóa lưỡng phân là do tính chất đối lập nghiêm ngặt giữa 2 đoạn của 1 mục khóa (tesa và antitesa) nên người lập khóa không thể cung cấp thông tin đủ để so sánh các ta xon một cách đồng nhất.
Kiểu khóa số tổng hợp (khóa số đa phân) tuy khắc phục được những nhược điểm của khoa lưỡng phân, song đó lại là kiểu khóa bảng đóng kín; mỗi ô trong bảng khóa phải được điền ít nhất 1 chữ số (mã hóa cho 1 đặc điểm hình thái tương ứng nào đó), thành thử không còn chỗ cho việc bổ sung hoặc sửa chữa khi cần thiết. Hơn nữa, việc sử dụng máy vi tính để thiết. lập các bảng của khóa số tổng hợp cũng tương đối khó khăn. trong website Sinh vật rừng Việt Nam này, chúng tôi trình bày khóa định loại các họ thực vật hạt kín ở Việt Nam dưới dạng "khóa bảng mở". Khóa được thiết lập thành 10 bảng lần lượt là:
STT |
MÔ TẢ |
I |
NGOẠI DẠNG |
II |
LÁ VÀ LÁ KÈM |
III |
HOA VÀ CỤM HOA |
IV |
BAO HOA |
V |
NHỊ HOA |
VI |
BAO PHẤN, TRIỀN, TUYẾN MẬT |
VII |
LÁ NOÃN VÀ BẦU |
VIII |
NOÃN VÀ LỐI ĐÍNH NOÃN |
IX |
ĐẶC ĐIỂM QUẢ |
X |
ĐẶC ĐIỂM HẠT |
Mỗi bảng khóa có từ 20-23 cột dành cho các đặc điểm phân biệt nhau. Như vậy, mỗi họ có từ 200-230 khả năng biểu hiện những đặc điểm hình thái khác nhau. Các đặc điểm lại còn được phân biệt bởi 4 mức độ khác nhau từ cao xuống thấp. Sử dụng khóa bảng mở, bạn đọc có thể bắt đầu từ bảng khóa bất kỳ thích hợp nhất với vật mẫu mà bạn có.
Chẳng hạn, vật mẫu cần định loại của bạn có quá thuộc loại "Quả nạc nhưng tự mở" (Fleshy, dehiscent), bạn hãy tìm đến bảng
Bước 1
IX. ĐẶC ĐIỂM QUẢ
Ở ô chọn “QUẢ TỰ MỞ” bạn bấm chuột vào đó chọn ô "Quả nạc nhưng tự mở”
Kế tiếp bạn quan sát thấy mẫu vật của bạn GIẢ SỬ có những đặc điểm sau: “Có dầu thơm, tinh dầu, Lá đơn mọc cách, Gân lá hình lông chim, Không có lá kèm, Hoa đơn tính, Cụm hoa ngù, Hoa đều, Bao hoa không cánh (# không dài), Bao phấn 2 ô, Mở bằng khe nứt dọc, Bao phấn hướng ngoại, Hạt có tử y (áo hạt), Có nội nhũ cuốn (nhăn nheo)...”
Bước 2
I. NGOẠI DẠNG
Ở ô chọn “HOÁ CHẤT” bạn bấm chuột vào đó chọn ô “Có dầu thơm”
Bước 3
II. LÁ VÀ LÁ KÈM
Ở ô chọn “LÁ ĐƠN” bạn bấm chuột vào đó chọn ô “Lá đơn mọc cách”
Ở ô chọn “GÂN LÁ” bạn bấm chuột vào đó chọn ô “Gân lá hình lông chim”
Ở ô chọn “LÁ ĐƠN” bạn bấm chuột vào đó chọn ô “Không có lá kèm”
Bước 4
III. HOA VÀ CỤM HOA
Ở ô chọn “GIỚI TÍNH” bạn bấm chuột vào đó chọn ô “Hoa đơn tính”
Ở ô chọn “CỤM HOA” bạn bấm chuột vào đó chọn ô “Cụm hoa ngù”
Ở ô chọn “KIỂU HOA” bạn bấm chuột vào đó chọn ô “Hoa đều”
Bước 5
IV. BAO HOA
Ở ô chọn “KIỂU BAO HOA” bạn bấm chuột vào đó chọn ô “Bao hoa không cánh (# không dài)”
Ở ô chọn “MẪU BAO HOA” bạn bấm chuột vào đó chọn ô “Bao phấn 2 ô”
Bước 6
VI. BAO PHẦN, TRIỀN, TUYẾN MẬT
Ở ô chọn “Ô PHẤN” bạn bấm chuột vào đó chọn ô “Bao phấn 2 ô”
Ở ô chọn “KIỂU MỞ” bạn bấm chuột vào đó chọn ô “Mở bằng khe nứt dọc”
Ở ô chọn “HƯỚNG” bạn bấm chuột vào đó chọn ô “Bao phấn hướng ngoại”
Bước 7
X. ĐẶC ĐIỂM HẠT
Ở ô chọn “ĐẶC ĐIỂM DẪ THẤY” bạn bấm chuột vào đó chọn ô “Hạt có tử y (áo hạt)”
Ở ô chọn “NỘI, NGOẠI NHŨ” bạn bấm chuột vào đó chọn ô “Có nội nhũ cuốn (nhăn nheo)”
Đến đây, sau khi phân tích kỹ, loại bỏ những họ không thích hợp bạn bấm vào nút lệnh “Tra cứu”, Máy tính sẽ lựa chọn cho bạn vật mẫu mà bạn cần định loại thuộc họ (Myristicaceae = Máu chó) và có thể là mẫu vật của bạn thuộc 1 trong các chi sau: (Horsfieldia, Knema, Myristica).
Ghi chú: Càng nhiều đặc điểm mẫu vật được phân tích và lựa chọn thì bạn càng có thể chọn được Họ chính xác.
Như vậy, từ 1 mẫu không đầy đủ, chỉ gồm 1 cành mang quả, nếu định loại bằng khóa tương phân chắc chắn gặp nhiều khó khăn và kết quả thu được khó có đủ độ tin cậy cần thiết. Trong khi đó, nếu đùng khóa bảng mở, việc định loại được so sánh đồng nhất cho tất cả các họ, nên kết quả có thể đạt được tốt hơn.
CHÚC BẠN THÀNH CÔNG !
|
|
|
| |
Thằn lằn ngón thương - Cyrtodactylus thuongae - Ảnh: Phùng mỹ Trung |
|
|
