QUẮM LỚN

Pseudibis gigantea (Oustalet, 1877)

Ibis gigantea Oustalet, 1877

Thaumatibis gigantea (Oustalet, 1877)

Họ: Cò quăm Threskiornithidae

Bộ Hạc Ciconiiformes

Đặc điểm nhận dạng:

Chiều dài thân: 102-106 cm. Con trưởng thành có kích thước lớn, tối màu. Lông ở đầu, cổ xám nhạt, và có mút lông màu đen. Thân có màu đen nhạt ngược lại với màu cánh xám nhạt và cuối mỗi lông có viền đen. Mỏ dài và cong. Giò đỏ nhạt.

Sinh học, sinh thái:

Quắm lớn cư trú trong các hồ, suối lớn, và bãi sình lầy ở các vùng rừng trống trải, nhất là rừng cây họ dầu, trên các đai địa hình đồi núi thấp. Trước đây còn gặp ở ruộng lúa. Thường kiếm ăn ở chỗ sình lầy và cả trên các bãi khô, gặp chúng đi lẻ, đi đôi, hay theo đàn nhỏ. Thức ăn là các loài động vật không xương sống, một số loài bò sát, ếch nhái có kích thước nhỏ.

Chưa có số liệu về tập tính sinh sản. Tuy nhiên, người ta biết chúng thường làm tổ trên cây. Phần lớn sống định cư, nhưng cũng có trường hợp một vài quần thể phải thay đổi vùng sống do sự quấy nhiễu của con người hay sự biến động của mực nước tự nhiên trong vùng cư trú

Phân bố:

Trong nước: Nam Trung bộ và Nam bộ.

Thế giới: Thái Lan, Cambodia, Lào.

Giá trị:

Loài chim đặc hữu của vùng Đông Dương (kể cả Thái Lan).

Tình trạng:

Đã được ghi nhận trước đây tại Nam Bộ và Nam Trung Bộ (6,7) theo các nguồn tin sau: Tại Bình Phước (Phú Riềng cũ) đã tìm thấy một đôi chim non vào tháng 4/1925 (David - Beaulieu, 1932), và tháng 5/1926 thu được một vật mẫu hiện lưu trữ ở Bảo tàng Anh; cũng tại Bình Phước (An Bình cũ) đã gặp 3 con đi với nhau vào tháng 3/1927 (Delacour et al. 1928), tại Đồng Nai (Hớn Quảng cũ) thỉnh thoảng đã gặp Quắm lớn vào các năm 1929, 1931 (David-Beaulieu, 1932). Trong các năm gần đây có một số thông tin ghi nhận tại Cà Mau (Khu bảo tồn thiên nhiên Vồ Dơi) và vùng đồng bằng sông Cửu Long và Đồng Tháp Mười (Lê Diên Dực, 1988; Lutin, 1986) có thể cần được kiểm tra thêm, ngay cả nguồn thông tin trước đây cho biết đã thu được một vật mẫu ở Nam Bộ vào tháng 5/1876 (Oustalet, 1877).

Năm 1999, một con bị bắt ở cánh đồng lúa Tuy Hoà, Phú Yên (Nguyễn Cử pers. comm.). Năm 2003, lần đầu tiên sau nhiều năm đã quan sát được quắm lớn ở Vườn quốc gia Yok Don (Đắk Lăk) : 02 con vào ngày 6/3, và lặp lại vào ngày 19/3; 01 con bay qua rừng khộp ở phía Tây Nam Vườn vào ngày 10/3 (PARC Yok Don, 8/2003). Số lượng quần thể thế giới ước tính hiện nay chỉ còn khoảng < 50 cá thể trưởng thành, chủ yếu gặp ở Cămpuchia và một vài con ở Nam Lào. Có thể đã không còn ở Thái Lan (P. D. Round in litt. 1998) và Trung Lào như đã từng được ghi nhận nhiều năm về trước . Quắm lớn bị đe doạ bởi sự khô hạn của các vùng đất ngập nước sau khi được cải tạo thành đất nông nghiệp và rừng bị chặt phá, bên cạnh là hiện tượng săn bắt các loài chim nước vẫn tiếp diễn, nhất là tại một số nơi nhiều loài chim thường hay tụ tập đông tại các vũng nước còn lại trong mùa khô hạn.

Phân hạng: DD.

Biện pháp bảo vệ:

Mặc dầu hiện nay đã xây dựng hệ thống khu bảo tồn nhiên nhiên và vườn quốc gia ở Nam Bộ và Nam Trung Bộ, trong đó có nhiều khu bảo tồn đất ngập nước, song hiện nay chưa thể nói đâu là khu bảo vệ Quắm lớn, nếu chưa phát hiện lại chúng ở Việt Nam. Điều tra phát hiện lại Quắm lớn ở các vùng đất ngập nước của Việt Nam (Nam Bộ và Nam Trung Bộ cụ thể là Vườn Quốc Gia Yok Don) là một trong các mục tiêu quan trọng trong nghiên cứu bảo tồn đa dạng sinh học về chim. Hiện nay chúng mới được bảo vệ tại một số khu bảo tồn ở Campuchia và Lào. Quắm lớn cần được coi là một trong các loài chim nước quan trọng khi tiến hành công tác tuyên truyền giáo dục về bảo tồn đối với các cộng đồng địa phương tại những khu vực có liên quan.

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam - phần động vật - trang 31.