VOỌC GÁY TRẮNG

Trachypithecus hatinhensis Dao, 1970

Presbytis francoisi hatinhensis Dao, 1970

Semnopithecus francoisi Poursargues, 1898.

Họ: Khỉ Cercopithecidae

Bộ: Linh trưởng Primates

Đặc điểm nhận dạng:

Con trưởng thành có bộ lông dày, sợi lông dài mềm và màu đen. Bụng đen xám. Vùng háng và bẹn xám trắng bẩn. Đỉnh đầu có mào lông đen. Có hai vạch trắng nhỏ đi từ góc mép qua má chạy phía trên vành tai ra hai gáy. Đuôi dài hơn thân, thon đều, rậm lông và màu đen. Con non mới đẻ có bộ lông màu vàng tơ, sau 4 tháng tuổi bắt đầu chuyển dần sang màu đen. Sau 1 năm tuổi, bộ lông có màu giống con trưởng thành.

Sinh học, sinh thái:

 voọc hà tĩnh sống ở rừng giàu, với nhiều cây gỗ lớn mọc trên núi đá. Không gặp voọc sống trong các rừng núi đất, ngay cả những vùng rất gần núi đá.

Giống các loài và phân loài voọc khác, Voọc hà tĩnh sống đàn. Số liệu quan sát thực địa trên cho thấy số lượng con trong đàn voọc hà tĩnh thay đổi từ 5 đến 18 con, trung bình 7,3 con /đàn. Cấu trúc đàn gồm 73,7% con trưởng thành, 14,9% con bán trưởng thành và 11,4% con non. Tỷ lệ đực/cái thay đổi từ 1/3 đến 1/4 (1 con đực sống cùng 3 hoặc 4 con cái). Đầu đàn là một con đực. Con này thường đi riêng một mình khi đàn kiếm ăn. Nó cũng là con về kiểm tra nơi ngủ đầu tiên trước khi đàn đến. voọc hà tĩnh hoạt động ngày, vận động leo trèo giỏi, chạy trên cành cây nhanh, nhảy xa, vùng sống của voọc hà tĩnh thường ổn định, ít nhất là 2 năm (dân địa phương cho biết sống nhiều năm trong một vùng) nếu ở đó không bị săn bắt. Voọc ngủ trên những vách đá dựng đứng và có nhiều hang nhỏ cách mặt đất 25 - 40m. Trong vùng sống. voọc hà tĩnh có 2 hoặc 3 chỗ ngủ, mỗi nơi ngủ chúng sử dụng 3 - 5 đêm.

Thức ăn của voọc hà tĩnh gồm chồi lá non và quả cây rừng. Chưa gặp chúng ăn động vật. Kết quả điều tra trên thực địa ở Quảng Bình và nghiên cứu ở Trung tâm cứu hộ Linh trưởng Vườn quốc gia Cúc Phương đã ghi nhận được voọc hà tĩnh ăn 138 loài thuộc 38 họ thực vật, trong đó có 36 loài (thuộc 20 họ) được gọi là thức ăn ưu thích của chúng. Có 137 loài được ăn lá, 9 loài được ăn quả và chỉ có 1 loài được ăn vỏ. Lượng thức ăn bình quân ngày là 879,2g đối với một cá thể trưởng thành, bằng 10% trọng lượng cơ thể. Dẫn liệu sinh sản của voọc hà tĩnh còn ít. Kết quả theo dõi tại Trung tâm cứu hộ Linh trưởng Vườn quốc gia Cúc Phương và quan sát thực địa cho thấy voọc hà tĩnh sinh sản quanh năm, nhưng tập trung chủ yếu từ tháng 2 đến tháng 8. Mỗi lứa đẻ một con. Con non mới sinh có màu vàng tươi, sau 2 tuần tuổi bắt đầu chuyển dần màu đen và sau 3 tháng bộ lông gần như đen hoàn toàn.

Phân bố:

Trong nước: Thanh Hoá (Như Xuân), Nghệ An (Con Cuông), Hà Tĩnh (Xóm Cục), Quảng Bình (Minh Hoá). Số liệu điều tra từ tháng 5 năn 1995 đến tháng 9 năm 2002 chỉ ghi nhận được voọc hà tĩnh hiện chỉ còn ở các huyện Tuyên Hoá, Minh Hoá, Bố Trạch và Quảng Bình, tỉnh Quảng Bình. Không có thông tin gì về phân loài này ở Thanh Hoá, Nghệ An và Hà Tĩnh.

Thế giới: Chỉ có ở Việt Nam.

Giá trị:

Voọc hà tĩnh là loài Linh trưởng đặc hữu hẹp, quý hiếm và có giá trị về nghiên cứu tập tính sinh trưởng của chúng trong tự nhiên.

Tình trạng:

Kết quả điều tra phân bố số lượng trong 4 năm 1995 - 1998 tại các vùng phân bố của voọc hà tĩnh, ước lượng còn không quá 800 cá thể và tập trung chủ yếu ở vùng núi đá vôi Phong Nha - Kẻ Bàng.

Phân hạng: EN A1c,d

Biện pháp bảo vệ:

Sách đỏ Việt Nam (1992) xếp phân loài này vào nhóm sắp nguy (V). Hội nghị Linh trưởng tháng 10/1998 ở Hà Nội, IUCN (2000) xếp loài này vào nhóm nguy cấp (EN). Phụ lục II CITES. Quyết định 194-CT (1986) về Quy định các khu rừng cấm; Luật bảo vệ và phát triển rừng (1991), nhóm IB trong Nghị định 32/2006/NĐ-CP. Đã được bảo vệ ở Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng. Cần tăng cường công tác quản lý các Vườn quốc gia và Khu bảo tồn thiên nhiên nêu trên.

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam - phần động vật – trang 31.