NHỌC TRÁI KHỚP LÁ THUÔN

Enicosanthellum plagioneurum (Diels) Ban, 1975

Polyalthia plagioneurum Diels, 1930

Disepalum plagioneurum (Diels) Johnson, 1989

Uvaria petelotii Exell, 1932

Họ: Na Annonaceae

Bộ: Na Annonales

Đặc điểm nhận dạng:

Cây gỗ cao 10 - 15(25) m, đường kính có thể tới 30 cm, cành non không có lông. Lá mỏng, nhẵn, thuôn hoặc hình bầu dục, cỡ (6)8 - 15(18) x (3)4 - 5(6) cm, đầu lá có mũi ngắn, gốc lá hình nêm; gân bên 10 - 14 đôi, hơi rõ ở cả 2 mặt; cuống lá dài 5 - 7 mm. Hoa rất thơm, mọc đơn độc ở đỉnh cành; cuống hoa dài 2 - 4 cm. Lá đài hình bầu dục, có nhiều gân cong hình cung nổi rõ. Cánh hoa màu vàng nhạt ở gốc, phía trong có điểm tím hồng, gần đều nhau, hình thuôn, dài 3 - 4 cm, rộng1 - 1,5 cm, xếp lợp trong nụ và xoè ra khi hoa nở. Nhị nhiều, mào trung đới hơi có lông. Lá noãn nhiều (50 - 60), dài hơn nhị; bầu có lông; vòi rõ, lớn dần về phía đỉnh thành núm loe rộng và nghiêng vát, hơi có lông ở đỉnh. Noãn 1 - 2, đính ở gốc bầu. Phân quả hình trứng ngược, khi chín màu tím thẫm; cuống phân quả dài 3 - 5 cm, khi tươi thường màu đỏ thẫm, loe rộng ở đỉnh và phân đốt (có khớp); vỏ quả rất mỏng. Hạt màu xám hơi nâu, có cánh nhỏ và phẳng viền quanh mép.

Sinh học, sinh thái:

Mùa ra hoa tháng 4 - 5, có quả tháng 5 - 6, tái sinh chủ yếu bằng hạt. Mọc rất rải rác trong rừng nguyên sinh nơi ẩm hoặc ven suối, ở độ cao 500 - 1.900 m.

Phân bố:

Trong nước: Lào Cai (Sapa), Vĩnh Phúc (Tam Đảo), Hòa Bình (Mai Châu, Đà Bắc, Kim Bôi), Nghệ An (Quỳ Châu), Đà Nẵng (Bà Nà), Quảng Nam, Kontum (Ngọc Gùa).

Nước ngoài: Trung Quốc.

Giá trị:

Cây cho gỗ dùng đóng đồ gia dụng. Loài có hình thái quả rất đặc sắc: cuống phân quả có khớp chia đốt, khi chín phân quả rụng (gẫy) tại khớp, còn cuống phân quả vẫn tồn tại với đế hoa ở trên cây.

Tình trạng:

Thường bị khai thác lấy gỗ; việc chặt phá rừng (ở Hòa Bình: Đà Bắc, Kim Bôi; Nghệ An: Quỳ Châu; Quảng Nam) làm nơi cư trú bị xâm hại.

Phân hạng: VU A1a,c,d.

Biện pháp bảo vệ:

Loài đã được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam (1996) với cấp đánh giá (Hiếm R). Không chặt phá những cây gỗ lớn đang có ở Vườn quốc gia Tam Đảo (ở độ cao 900 - 1.200 m), đưa cây con về trồng tại Trạm đa dạng sinh học Mê Linh (Vĩnh Phúc).

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam 2007 - phần thực vật - trang 50.