BÌNH VÔI QUẢNG TÂY

Stephania kwangsiensis H. S. Lo, 1978

Họ: Tiết dê Menispermaceae

Bộ: Mao lương Ranunculales

Đặc điểm nhận dạng:

Loài cây thảo, sống nhiều năm, rễ củ to, nói chung dạng cầu, sần sùi, kích thước thay đổi nhiều. Thân nhỏ, mọc leo. Thân, lá, cụm hoa đều không lông. Lá đơn nguyên mọc cách, cuống dài 3 - 9 cm, phiến lá tròn dạng tam giác đến gần tròn, dài và rộng đều 5 - 12 cm, gân 9 - 11 chiếc, xếp dạng chân vịt, xuất phát từ chỗ đính của cuống lá. Hoa đơn tính khác gốc. Cụm hoa đực và cái đồng hình, đều do một số xim tán hợp thành dạng ngù, cuống xim tán dài khoảng 2 cm. Hoa đực có 6 lá đài xếp 2 vòng, mỗi vòng 3, lá đài vòng ngoài hình thìa, dài 1,5 - 1,6 mm, rộng 0,4 - 0,6 mm, lá đài vòng trong hình trứng ngược, nhỏ hơn ở vòng ngoài, cánh hoa 3, màu hồng cam, hình quạt, cong dạng vỏ hến, dài 0,7 mm, rộng 0,8 mm, nhị dính thành cột cao khoảng 1 mm, bao phấn dính thành đĩa, 4 ô.

Hoa cái có một lá đài và 2 cánh hoa dính về một phía của hoa, lá đài màu lục nhạt, cánh hoa màu hồng cam, hình trứng rộng, bầu hình trứng đảo, có cuống. Quả hình trứng đảo, hơi dẹp hai bên. Hạt hình trứng ngược, dài khoảng 5 mm, rộng khoảng 4 mm, có lỗ thủng ở giữa, trên lưng hạt có 4 hàng gai, mỗi hàng gai có 18 - 19 gai cong dạng móc.

Sinh học, sinh thái:

Cây sống ở rừng tứ sinh, trên núi đá vôi, độ cao từ 10 - 100 m. Cây thường mọc bám vào đá. Khi trồng ở bãi đất bằng vẫn sống tốt. Cây ưa sáng, ẩm, khô quá không phát triển được. Tuy nhiên có khả năng chịu nắng. Mùa hoa tháng 3 - 4, mùa quả chín tháng 7 - 8. Tái sinh chồi vào mùa xuân ở thân cành già và ở cổ rễ củ. Còn có thể trồng bằng rễ củ (đã trồng thử). Chưa thủ nghiệm trồng bằng hạt.

Phân bố:

Việt Nam: Quảng Ninh (Cẩm Phả).

Thế giới: Trung Quốc (Quảng Tây).

Giá trị:

Nguồn dược liệu qúy, là nguyên liệu chủ yếu chiết 1 - tetrahydropalmatin để bào chế các dạng thốc chữa đau thần kinh.

Tình trạng:

Đang nguy cấp. Do khu phân bố hẹp, từ trước đến nay đã khai thác nhiều và vẫm tiếp tục bị khai thác ngày càng kiệt dần.

Phân hạng: Mức độ đe doạ: Bậc E (theo sách đỏ Việt nam năm 2007)

Đề nghị biện pháp bảo vệ:

Cần điều tra khảo sát lại khu phân bố trên, đồng thời tìm kiếm thêm ở một số nơi khác và đưa giống về trồng để bảo vệ nguồn gen và làm thuốc.

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam 2007 - phần thực vật - trang 263.