ƯƠI

Scaphium macropodum (Miq.) Beumée ex K.Heyne, 1927

Carpophyllum macropodum Miq., 1861

Sterculia macropoda (Miq.) Hook. ex Kloppenb., 1907

Firmiana borneensis Merr., 1929

Scaphium borneense (Merr.) Kosterm., 1969

Họ: Trôm Sterculiaceae

Bộ: Bông Malvales

Đặc điểm nhận dạng:

Cây gỗ nhỡ rụng lá theo mùa, cao 25 - 30 m, đường kính thân đến 0,4 - 0,5m. Cây có tán rộng, nhiều cành, cành non có lông vàng hoe, cành già nhẵn. Lá to, xẻ 3 thùy ở cây con, đơn nguyên ở cây trưởng thành, mọc tập trung ở đầu cành, cuống lá dài 10 - 30 cm. Hoa nhỏ. Quả gồm 5 đại, dài 10 - 15 cm, vạch rất mỏng, mỗi đại chứa một hạt, màu nâu, nhẵn, nở to ra khi gặp nước.

Sinh học, sinh thái:

Mọc rất rải rác trong rừng rậm nhiệt đới thường xanh mưa mùa ẩm, ở độ cao không quá 1.000 m, trên đất dày, màu mỡ và ẩm.  Mùa hoa tháng 3, quả chín rộ tháng 5. Cây tái sinh dễ dàng bằng hạt và chồi do quả có cánh nên phát tán rộng.

Phân bố:

Trong nước: Thừa Thiên Huế (A Lưới, Phú Lộc), Quảng Nam - Đà Nẵng (Hiên, Giằng, Phước Sơn, Trà My), Quảng Ngãi (Trà Bồng), Kontum (Đắc Tô, Kon Plông, Sa Thầy), Gia Lai (An Khê, Chư Pah, Chư Prông), Bình Định (Vĩnh Thanh, Tây Sơn), Đắc Lắc (Đắc Min, Đắc Nông), Lâm Đồng (Bảo Lộc, Đa Hoai), Khánh Hòa, Kiên Giang (đảo Phú Quốc), Đồng Nai (Vĩnh Cửu, Cát Tiên).

Nước ngoài: Campuchia Borneo, Malaysia, Sumatra.

Giá trị:

Gỗ có thể làm nguyên liệu cho công nghiệp gỗ dán và gỗ lạng, sử dụng trong nước và xuất khẩu có giá trị. Cho hạt khô vào nước sôi, vỏ hạt nhanh chóng hút nước trương phồng lên thành thể nhầy, vớt bỏ hạt, pha thêm đường, dầu thơm, làm lạnh, sẽ được một thứ nước uống có tác dụng giải khát và lợi tiểu, rất hợp khẩu vị với nhiều người về mùa hè. Mùa hạt chín phải thu hái kịp thời, nếu chậm gặp mưa, hạt sẽ ngấm nước, trương lên rồi bị thối.

Tình trạng:

Biết không chính xác. Bị chặt cành, cây để lấy hạt nên số lượng cá thể bị giảm sút nhanh chóng. Loài này đã được đưa vào Sách đỏ Việt Nam 1996: Bậc K.

Đề nghị biện pháp bảo vệ:

Cấm chặt cây để thu hái hạt, cần có biện pháp quản lý khai thác triệt để ở các khu vực có loài này phân bố. Thu hạt giống để gieo ươm và đem trồng thành các khu vực rừng thuần loại để thu hái quả.

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam 2007 - phần thực vật - trang 243.