BA GẠC PHÚ HỘ

Rauvolfia vomitoria Wennberg, 1818

Rauvolfia congolana De Wild. & T.Durand, 1899

Rauvolfia pleiosiadica K.Schum., 1895

Rauvolfia senegambiae A.DC., 1844

Rauvolfia stuhlmannii K.Schum., 1895

Họ: Trúc đào Apocynaceae

Bộ: Long đởm Gentianales>

Đặc điểm nhận dạng:

Cây bụi cao 1 - 2,5 m, phân cành nhiều, vỏ thân màu nâu hoặc nâu xám, nhiều bì khổng. Lá có cuống dài 1,3 - 2 cm, thường mọc vòng 4, đôi khi vòng 3, phiến lá thuôn hoặc hình mác hẹp dần về gốc, đầu nhọn, mỏng, dài 8 - 20 cm, rộng 3 - 4,5 cm. Gân phụ hơi nổi rõ ở cả hai mặt. Cụm hoa dạng ngù hay tán, mọc ở đầu cành, cuống chung dài 4 - 10 cm, các cuống thứ cấp ngắn hơn, hơi có lông. Hoa nhỏ, hình ống, phình ra gần như ở cả hai đầu, màu trắng ngà hoặc trắng vàng, dài 0,7 - 0,9 cm. Đài 5. Cánh hoa 5, đầu cánh hoa tròn hơi bị vặn hoặc cong xuống. Nhị 5, đính ở họng sống tràng. Vòi nhụy nhỏ, có lông ở gốc, đầu nhụ hình đèn lồng.

Bầu 2 ô, đĩa ôm 1/ 2 bầu, quả hạch hình cầu nhỏ, mọc kép đôi, đính với nhau ở gốc, khi chín màu đỏ da cam. Hạt nhỏ gần gống hình nêm, vỏ hạt vân nhăn. Toàn cây có nhựa mủ, nhất là ở các cành và lá non.

Sinh học, sinh thái:

Mùa hoa tháng 4 - 6, mùa quả chín tháng 7 - 9. Mọc chồi nhiều vào mùa xuân. Loại chồi này sinh trưởng nhanh và có khả năng ra hoa quả ngay trong năm. Sau khi bị chặt, phần thân và cành còn lại có khả năng tái sinh. Có thể nhân giống bằng cách giâm cành, nhưng tỷ lệ sống không cao. Cây ra hoa hàng năm, nhiều, song số cây con tái sinh từ hạt ít. Có thể trồng bằng hạt vào mùa xuân hoặc mùa hè thu. Hạt được xử lý nẩy mầm tốt, để lâu khả năng này mầm giảm dần.Mọc ven đồi gần nguồn nước hoặc nương rẫy. Cây ưa ẩm, ưa sáng và hơi có khả năng chịu bóng. Về mùa đông lá rụng nhiều, sinh trưởng mạnh trong mùa xuân hè. Cây trồng được chăm sóc sinh trưởng phát triển nhanh. Có thể trồng được ở vùng trung du và đồng bằng bắc bộ.

Phân bố:

Trong nước: Vĩnh Phúc (Thanh Hòa, Phú Thọ).

Nước ngoài: Vùng nhiệt đới Châu Phi, Ghinê, Uganda, Angola....

Giá trị:

Nguồn gen qúy, hiếm ở Việt Nam. Rễ có chứa một số alcaloid hàm lượng khá cao được dùng làm thuốc hạ huyết áp cổ điển.

Tình trạng:

Đang nguy cấp. Do số cây mọc ngoài tự nhiên rất ít. Thường xuyên có nguy cơ bị tuyệt chủng, vì cây mọc gần nơi canh tác (chân đồi trồng dứa, gần đường đi). Vài năm trước đây, Viện dược liệu và trạm nghiên cứu dược liệu Vĩnh Phúc có phối hợp nghiên cứu trồng, nay bị gián đoạn. Số cây còn lại trong vườn mẫu rất ít.

Đề nghị biện pháp bảo vệ:

Khảo sát lại điểm phân bố ở Phú Hộ, nếu còn cây sống sót, cần khoanh vùng bảo vệ triệt để ngay tại nơi mọc tự nhiên của nó. Từ một số cây còn sót lại ở vườn dược liệu, tiếp tục nghiên cứu, giữa giống và trồng thêm.

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam 2007 - phần thực vật - trang 231.