ĐIỀU NHUỘM

Bixa orellana L., 1753

Bixa tinctaria Salisb., 1796

Orellana orellana (L.) Kuntze, 1898

Họ: ĐIều nhuộm Bixacae

Bộ: ĐIều nhuộm Bixales

Đặc điểm nhận dạng:

Cây gỗ nhỏ, cao 3 - 6 m. Vỏ màu xám tro. Cành non có lông tơ màu xám sẫm, sau khi nhẵn bóng, có những lỗ bì thưa, không rõ. Lá đơn mọc cách, phiến lá dài 15 - 24 cm, rộng 10 - 17 cm, hình tim hoặc tim trứng, đầu nhọn dần gốc hình tim, mép nguyên, mặt trên màu lục, nhẵn, mặt có những núm tuyến nhỏ màu đỏ. Gân chân vịt có 5 gân gốc. Cuống lá mảnh, tròn dài 5 - 9 cm đầu hơi phình to, hơi có lông tơ màu gỉ sắt. Lá kèm sớm rựng, khi rụng để lại vết trên cành. Hoa lưỡng tính, màu đỏ tím hay trắng, lớn (đường kính 4 - 5 cm) họp thành chùy ở đầu cành, có lông tơ. Cánh đài 5 (có khi 4), xếp lợp, sớm rụng. Cành tràng 5, xếp lợp. Nhị nhiều, xếp xoắn gốc thành nhiều vòng, chỉ nhị mảnh không có lông, bao phấn dính gốc, mở bằng khe ở đỉnh. Bầu thượng hình tròn có nhiều lông gai, 1ô, nhiều noãn, vòi nhụy dài, uốn cong, đầu nhụy thẳng; quả nang, gần hình cầu, đường kính 2 - 4 cm, ngoài phủ lông cứng như gai, dài 1,5 cm, khi chín nứt thành 2 mảnh. Hạt nhiều màu đỏ, hình trứng dài 5mm.

Sinh học, sinh thái:

Cây được nhập về trồng ở nhiều vùng và phát tán ra nhiều nơi ở Việt Nam. Cây thuộc loài cây ưa sáng, sinh trường nhanh, trồng bằng hạt rất dễ ràng

Phân bố:

Trong nước: Cây được trồng trên các nương rẫy cũ, quanh làng bản ở độ cao dưới 400m (so với mặt biển)

Nước ngoài: Đông Bắc Argentina, Tây Bắc Argentina, Belize, Bolivia, Bắc Brazil, Đông Bắc Brazil, Đông Nam Brazil, Tây Trung Brazil, Colombia, Costa Rica, Ecuador, El Salvador, Guiana thuộc Pháp, Guatemala, Guyana, Honduras, Trung tâm Mexico, Vịnh Mexico, Mexico Đông Bắc, Tây Bắc Mexico, Đông Nam Mexico, Tây Nam Mexico, Nicaragua, Panama, Paraguay, Peru, Suriname, Venezuela

Công dụng:

Cây được trồng để lấy màu đỏ từ vỏ nạc của hạt. đây lá chất nhuộm không độc, dùng tốt trong công nghiệp thực phầm.